Jan Barend se oupa

Jan Barend is die laaste afstammeling van ‘n opregte Boesman in hierdie geweste. Sy pa, Abraham Barend, is volgens ‘n inskrywing in ‘n boek deur Pippa Skotnes; Claim to the Country – ‘n versamelde werk oor die argiewe van die ǀxam (Kaapse San of Boesman) – waarskynlik die laaste lewende persoon wat met sekerheid sy oorsprong kon terugwys na die ‘opregte nasie van Boesmans van die Boesmanland’. Abraham se pa (Jan Barends se oupa) is as nege- of tienjarige deur Boere gevang en ‘makgemaak’. Abraham het dus opgegroei as Afrikaansprekende. Jan Barend praat ook net Afrikaans – die oorspronklike Boesmantaal van sy voorvaders ken hy glad nie.

As die tweede oudste van sewe kinders, groei hy op in hierdie wêreld waar sy pa en sy ma ookal as plaaswerkers vertoef.  Blinkpoort. Farlook. Dorpsekolk. Wonderkraal. “My oudste broertjie het klein afgesterf. Agter my kom Hendrik, dan agter Hendrik is Petrus, agter Petrus kom Jannetjie. Dan kom Hanna wat op Swartkop bly en agter haar kom Maria van Calvinia. Almal nog in die lewe. Nog een sustertjie het ook vroeër afgesterwe.”

Vir 26 jaar werk Jan Barend op Olifantsvlei by Jan en Hester Van Wyk. Hester vertel dat daar op ‘n dag ‘n donkiekarretjie op die plaas aankom. Jan en Sophie Barend. Wettig getroud. Sy veel ouer as hy. Mens kon duidelik aan sy gelaatstrekke sien dat hy van Boesmanafkoms is – geen baard, kort postuur. Hy leer nooit lees en skryf nie. Getalle meer as drie het vir hom geen betekenis nie. Ingewikkelde opdragte wat een op die ander volg, verwar hom totaal. Maar as hy eers ‘n opdrag snap, voer hy dit getrou uit tot in die fynste besonderhede. Agter ‘n trop skaap is hy in sy element. Betroubaar en lojaal nog al die jare. Jan, ‘n behendige man in allerhande handvaardighede, het Jan Barend immer soos ‘n skaduwee aan sy sy. Waarmee hy ookal op die plaas besig is, leer Jan Barend die vaardigheid by hom deur mooi te staan en dophou. Sterk soos ‘n bees, beskryf Hester hom, ten spyte van sy klein postuur. Hy tel goed op sy dae op wat jou mond laat oopval – goed buite verhouding groot in vergelyking met sy bou. Met spoorsny is hy ‘n meester.

Jan Barend en Jan van Wyk vorm ‘n hegte vriendskap. Maar omdat daar nie twee Janne (‘n lang Jan en ‘n kort Jan) op dieselfde plaas kan werk nie, kry Jan Barend die bynaam Wieletjies vanweë sy kort vinnige treëtjies waarmee hy altoos loop. Hy en Jan van Wyk maak baie saam deur op Olifantsvlei. Sommige van die vertellings weerspieël die onnutsigheid van die twee jong manne en die graad van poetse wat hulle mekaar bak . So vertel Jan Barend vir my van die keer toe hy en Jan van Wyk ‘n luiperdspoor vat. ‘n Groot spoor! Ver volg hulle die spoor, deur kampe en oor klowe. Die spoor verdwyn in ‘n digte bos. Jan van Wyk stuur vir Jan Barend na die oorkant van die bos terwyl hy die duskant bewaak. Net toe Wieletjies agter die bos verdwyn, laat hoor Jan van hom: “Hier laat ek my vandag nie opvreet nie!” en hy maak oop na die bakkie… Wieletjies is voor hom by die bakkie.

Op die plaas is biermakery verbode. Maar soms is die versoeking net te groot. Dan verraai sy onophoudelike gepraat hom baie gou. Ghitaar kan hy meestelik slaan. Veral op ‘n volmaannag sit hy die instrumentjie nie neer nie. Hester vertel dat Jan een aand ver na middernag naderhand die kragtoevoer na Wieletjies se huis afgesit het sodat hy net kon ophou tokkel – g’n mens kon tot ruste kom nie. Maar in die donker speel Wieletjies onverpoosd voort. Totdat Jan opstaan, die ghitaar by hom afneem en op die waenshuis se dak laat beland.

Tot onlangs is Jan Barend nog die trotse eienaar van ‘n donkiekar en ‘n fiets. Hy verkoop onlangs sy donkiekar terug aan Rina omdat hy nie meer donkies besit nie. Met sy fiets doen hy als. Gaan maak selfs hout en ry met ‘n stapel brandhout op die fiets wat hoër as hyself opgestapel is.

Jan Barend staan op sy ouderdom steeds sy skoene vol as dit kom by houtmaak en voorsien vir sy familie.

“Was jy al ooit ernstig siek, Jan Barend?”

“Nooit, my klei’nooi. Net een keer het ek ‘n pyn in my sy gekry. Toe was dit my blindederm. Hulle het my Kimberley toe gevat met die ambulans en dit daar uitgehaal. Toe ek terugkom op die plaas was ek weer reg”.

Jan Barend het nie kinders nie. Sy eerste vrou is oorlede en tans woon hy by die tweede vrou se kinders in Vanwyksvlei. Volgens sy ID-dokument is hy nou 71 jaar oud. Waarskynlik is hy al diep in die tagtig. Op die foto van sy oupa op ‘n geskatte ouderdom van 90, lyk sy oupa nie veel  ouer as wat Jan  Barend vandag lyk nie. Maar toe ‘n ID-dokument uitgereik moes word, word daar ‘n denkbeeldige geboortedatum aan hom gegee.

Jan Barend se denkbeeldige ID.

Voor die huis in die sonnetjie waar hy saam met sy aangetroude familie woon.

Vyftien jaar gelede word Jan Barend blind. Maar ses jaar gelede herwin hy sy sig in sy linkeroog nadat hy ‘n katerakverwydering ondergaan.

Tot vandag toe kan hy nog steeds goed sien.

Koos Waterboer lewer vir 30 jaar pos af op Vanwyksvlei met sy bicycle. Maar tans staan hy al vir 11 jaar in die skoene van die posmeester van die dorp.

Bekwaam, vriendelik, hulpvaardig. ‘n Man van integriteit wat nie om dowe neute nie spog met ‘n toekenning vir uitstekende klieëntediens wat hy in 2011 in Bloemfontein in ontvangs geneem het– skaars 6 jaar na sy aanstelling as posmeester. Want klieëntediens is sy passie en goeie menseverhoudinge sy gawe. Dis klein goedjies wat tel. Geringe dade van opoffering en dienslewering wat ‘n groot verskil maak. G’n wonder nie dat die Poskantoor by verre die een instansie op die dorp is waar dinge klopdisselboom bedryf word.

Na skool begin Koos, wat ‘n boorling is van Vanwyksvlei, as posbode te werk. Dit behels dat hy help pos sorteer en dan die aflewering van huis tot huis uitvoer. Elke huis op hierdie dorp, elke inwoner ken hy nog steeds! Hy vertel hoe hy naderhand die handskrif op die koeverte herken tydens die sorteringsproses. Hoe hy presies weet het wie ontvang watter pos vanaf watter dorp. “Mense se vreugdes en hartseer het jy saam met hulle beleef as ‘n telegram afgelewer moes word, of as iemand al lank gewag het vir ‘n spesifieke posstuk” vertel Koos.

“Daardie dae was ek fiks van elke dag se fietstrap. Maar toe was ‘n werksdag teen vyfuur verby as elke possak leeg is. Vandag is dit veel anders. Ek kan die poskantoordeur nie agter my sluit as al die  voorraad nie klop, en al die boeke nie afgesluit is nie. Want môreoggend kan ‘n ouditoffisier saam met my hier instap en als moet kan klop. Ek bly maar altyd op my tone vir onverwagse inspeksie. Alles moet dan balanseer. So, ek kan nie ‘n dag afsluit as als nie in orde agtergelaat word nie, al neem dit ook hoe lank.”

Kylinn en Andrea, wat onder Koos se bekwame leiding die Poskantoordinge laat klop.

Ja, saam met die voorreg van so ‘n posisie, kom die verantwoordelikheid. Koos vertel dat sy aanstelling ‘n groot verrassing was toe die pos vakant geword het. Teen daardie tyd het hy egter geweet wat die pos behels omdat hy dikwels waargeneem het as die vorige posmeester nie daar was nie. Tog gaan hy dikwels deur nuwe opleiding, soos toe als vanaf handgeskrewe kwitansies oorgeskakel is na gerekenariseerde stelsels. Die uitdagings om by te bly met veranderende omstandighede is steeds daar.

Koos is ‘n man van statuur. Hy is van kindsbeen af ‘n lid van die Volle Evangelie Kerk in die dorp. As oudeling in die gemeente neem hy gereeld preekbeurte waar in die afwesigheid van ‘n permanente pastoor. Sy groot ambisie is om homself nog te bekwaam as pastoor. Sy lewensfilososfie is eenvoudig – wat mens in die lewe insit sal jy uitkry. So loop hy maklik ‘n ekstra myl en word hy nie sommer kwaad vir ‘n onregverdige klieënt nie. Inteendeel, hy probeer eers die klieënt se standpunt of motief verstaan voordat hy reageer omdat verhoudings vir hom baie swaar weeg.

Koos trou met ‘n meisie van Vanwyksvlei en saam sien hulle al vier hulle kinders deur skoolopleiding. Hulle beklee ook alreeds die status van grootouers. “Hier sal ek bly. Al tree ek ook eendag af wil ek graag my lewe hier slyt. Daar’s geen ander plek in die wêreld waar ek begeer om te bly nie. Vanwyksvlei is my plek.”

Weersiens van ou vrinne en gemeentelede. Soengroete soos van ouds. Omhelsings. Hartlike gelag. ‘n Klap op die blad, hoed in die hand. Hoe-gaan-dit-nog’s en Kannie-kla-nie’s. ‘n Kop naby ‘n oor wat instemmend knik. Bulderende geskater.

Ysige oostewind wat saam met hordes voete by die hoofdeur inbeur. Die gesis van gasstofies. Die lokkende geur van kaneelsuiker. Klinkende munte en klaterende potdeksels. Kinders wat jil en gil en kla en smeek vir nog ‘n geldjie. Basaarpoeding met ‘n plastieklepeltjie saam met oggendkoffie. Hande wat solank ‘n artikel reserveer totdat die uitruil van note die transaksie beklink. Kleingeld wat val en rol.

‘n Afslaers se stem wat getuig van die koue buite. Rook wat dwarrel in alle rigtings – die braaivleisgeure wyd vesprei soos ‘n riemtelegram. Manne met braaitange wat nie kan voorbly om die lang tou mense te bedien nie. Volgepakte mandjies wat kar toe gedra word. Koeke en terte onder dreursigtige koepels wat versigtig geposisioneer word. Mandjies vol beskuit en kleinkoekies wat soos ‘n kosbare kleinood langs stoele bewaak word. Arms vol vakuumverpakte vleispakke wat weggedra word.

Tee- en koffiekoppies by dosyne wat bedien en weggedra word. Voete wat nie meer kan staan nie. Voorskote en vadoeke. Geldtrommeltjies wat swel. Oorverdowende gedreun van stemme.

Sosaties vir ontbyt saam met ‘n skyf sjokoladekoek of jellie-en-vla. Navrae. Uitroepe. Bedankings. Mededelings. Beloftes. Groetes. Die warm weerklank van gulhartige gesprekke.

‘n Kerkbasaar se sukses word nie gemeet aan die bedrag wat by die bank inbetaal word op die kerk se rekening nie. Dit word weerspieël in die gemoedere. In die verhoudings wat gebou is oor dae en weke van voorbereiding. In die ruimhartigheid van mense wat teruggee nadat die bod toegeslaan is. In die gemeensaamheid wat tasbaar voor jou oë vorm aanneem. In die gemoedelikheid wat die atmosfeer inkleur. In die positiewe gesindheid van vriend en vreemdeling om te gee. En te gee.

Om suksesvol te kan basaar is ‘n barometer van ‘n gemeente se gesindheid. Se gesondheid.